بررسی و مطالعه حاشیه‌نشینی و پدیده اسکان‌ غیررسمی

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 دانشکده معماری و شهرسازی ، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران

2 دانشگاه علم و صنعت ایران،دانشکده معماری و شهرسازی،معماری

چکیده

اسکان غیررسمی پدیده­ای خودرو است. اغلب بدون مجوز ساختمان و برنامة رسمی شهرسازی درون یا مجاور شهرها به ویژه شهرهای بزرگ رخ می­دهد. این پدیده، تجلی برآورده نشدن نیاز مسکن و سرپناه اقشار کم­درآمدی است که در فضای رسمی و برنامه­ریزی­شده شهری جایی ندارند. در سکونتگاه­های غیررسمی نابسامانی­های فراوان در ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و سایر عوامل سطح زندگی ساکنان را کاهش داده­است. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف اسکان غیررسمی، تعاریف مفاهیم و ویژگی­های انواع سکونتگاه­های غیررسمی بصورت توصیفی پرداخته­شده­است. روش تحقیق بصورت توصیفی-تحلیلی است که جمع­آوری داده­ها عمدتاً از طریق مطالعات کتابخانه­ای صورت گرفته­است. بر طبق بررسی نتایج، حاشیه‌نشینی عمدتاً برای رفع نیاز مسکن افرادی است که این افراد با دلایل مختلفی از مصالح غیرمتعارف در زمین­های دور افتاده شهری و یا فاقد استاندارد سکونتگاه­های خود را برپا می­سازند. برای رفع نیاز مسکن خود اغلب در وضعیت بد معیشتی قرار می­گیرند. عمدتاً بخشی از اقتصاد شهر را بر عهده دارند ولی توان تهیه سرپناه در داخل شهر را ندارند که با حاشیه‌نشینی این نیاز خود را برطرف می­کنند. سکونتگاه­های غیررسمی می­توانند فرصتی برای اقشار کم درآمد باشند و با به حداقل رساندن مشکلات این مناطق در تأمین نیاز سرپناه یاری رسانند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation and Study of the Marginalization and the Phenomenon of the Informal Settlement

نویسندگان [English]

  • Behnoush Taherkhani 1
  • Abbas Yazdanfar 2
1 School of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science and Technology, Tehran
2 دانشگاه علم و صنعت ایران،دانشکده معماری و شهرسازی،معماری
چکیده [English]

The informal settlement is a self-driven phenomenon that often occurs without a building permit and the formal plan of the urbanism inside or in the margin of the cities, large cities in particular. This phenomenon is the manifestation of the lack of meeting the housing and shelter needs of the low-income class that have no place in the planned and official urban space. The numerous disorders in the environmental, economic, social, and physical aspects and other factors have reduced the living quality of the residents in the informal settlements. The current paper investigates various aspects of the informal settlement, definitions, and characteristics of different types of informal settlements descriptively. The research method is analytical-descriptive, and the data collection method is mainly library studies. Based on the results, the marginalization is to meet the housing needs of individuals who build their settlements with uncommon materials in the remote urban lands or with the lack of standards for various reasons. They are in a poor living situation to meet their housing need. These individuals are responsible for mainly a part of the city economy. However, they cannot afford to provide shelter inside the city, and therefore, meet their needs by marginalization. Informal settlements can become an opportunity for low-income classes, or they can contribute to providing shelter by reducing the problems of these regions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Informal Settlement
  • Marginalization
  • Slum
  • Poverty of Housing
[1]. UN-Habitat (2013). The State of the World Cities Report, Prosperity of Cities, pp 149.
[2]. UN-Habitat (2014). Street as tools for urban transformation in slums: A street- led approach to city-wide slum upgrading, united nations human settlements programm,  pp 85.
[3]. Schouten, M. Mathenge, r, (2010), Communal sanitation alternatives for slums: A case study of Kibera, Kenya , Physics and Chemistry of the Earth Parts journal,  Volume 35, Issues 13–14, Pages 815-822.
[۴]. برک پور،ن. اسدی،ا ،(۱۳۸۸)، مدیریت و حکمروایی شهری، انتشارات دانشگاه هنر.
[۵] وزیری زاده،ع، (۱۳۹۶)، تفاوت نظام مسکن در کشورهای درحال توسعه با تجارب اروپایی، با تأکید بر باز تعریف مفهوم و نقش مسکن اجتماعی در برآوردن نیاز مسکن اقشار کم درآمد، نامه­ی معماری و شهرسازی، شماره ۲۰.
[6]. Un-habitat, (2005), Global Report on Human Settlements, Financing Urban Shelter, pp 294.
[۷]. جمشیدی، ع. قادرمرزی، ح. جمشیدی، م. جمینی،د، (۱۳۹۲)، اولویت‌بندی چالش های مطالعه موردی: محله جعفرآباد، (AHP) اسکان غیررسمی با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی کرمانشاه، فصلنامه مطالعات شهری، دوره 2، شماره 6، صفحه 58-43.
[8]. Paul. J, (2017), Formalizing the Informal: Understanding the Position of Informal Settlements and Slums in Sustainable Urbanization Policies and Strategies in Bandung, Indonesia, Sustainability, Sustainability, vol 9(8), pp1436.
[۹]. صرافی،م، (۱۳۸۱)، به سوی تدوین راهبردی ملی ساماندهی اسکان غیررسمی، فصلنامه هفت شهر، شماره نهم و دهم.
[۱۰].  ایراندوست،ک، (۱۳۸۸)، سکونتگاه های غیررسمی و اسطوره حاشیه نشینی، انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزى شهرى.
[۱۱]. پالیزبان،س، (۱۳۸۹)، اسکان غیر رسمی و فقر مسکن، مطالعه ی موردی:شهر پاکدشت، فصلنامه ی جغرافیا آمایش محیط، شماره ۱۱.
[۱۲]. خراسانی­مقدم، ص. یزدانفر،ع. حسینی،ب، (۱۳۹۴)، بررسی شاخص های کیفیت زندگی موثر بر میزان رضایتمندی ساکنان سکونتگاه­های غیررسمی(مطالعه ی موردی: محله فرحزاد تهران-فرحزاد شمالی)، پژوهش های جغرافیای انسانی،دوره ۴۷، شماره۱.
[۱۳]. پیران،پ، (۱۳۸۱)، باز هم در باب اسکان غیررسمی: مورد شیرآباد زاهدان، فصلنامه هفت شهر، شماره نهم و دهم.
[۱۴]. بیک زاده شکوئی،ح، (۱۳۷۳)، دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری، انتشارات سمت.
[۱۵]. پاتر،ر. ایونز،س، (۱۳۸۴)، شهر در جهان در حال توسعه (The city in the developing world c1998)، ترجمه ایراندوست،ک. دهقان منشادی،م. احمدی، م، انتشارات تهران سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور.
[۱۶].  حاج یوسفی،ع، (۱۳۸۱)، حاشیه نشینی شهری و فرایند تحول آن (قبل از انقلاب اسلامی) ، فصلنامه هفت شهر، شماره هشتم، سال سوم.
[۱۷]. کوآن،ر، (۱۳۸۷)، فرهنگ واژگان برنامه ریزی شهری ،چاپ دوم ،انتشارات آذرخش تهران.
[۱۸]. دراکاکیس اسمیت،د ،(۱۳۷۷)، شهر جهان سومی، ترجمه فیروز جمالی، نشر توسعه تهران.
[19]. صالحی امیری،ر. خدایی،ز، (۱۳۸۹)، ویژگی‌ها و پیامدهای اسکان غیر رسمی و حاشیه‌نشینی شهری نمونه موردی: کلان‌شهر تهران، فصلنامه بررسی مسائل اجتماعی ایران، دوره 1، شماره 3.
[20]. پارسا پژوه، س، (۱۳۸۱)، نگرشی از درون به پدیده حاشیه‌نشینی (اسلام آباد کرج)، فصلنامه علمی و پژوهشی رفاه اجتماعی، شماره 6.
[21]. Kamaliour, H. Dovey, K, (2019), Mapping the visibility of informal settlements, Habitat International vol 85, pp63–75.
[22]. Zeilhofer,p.Topanotti ,v,  (2008), GIS and ordination techniques for evaluation of environmental impacts in informal settlements: A case study from Cuiaba, central Brazil , Applied Geography, Vol. 28, no. 1, pp. 1-15.
[23]. ماجدی، ح. لطفی، ک، (۱۳۸۶)، سکونتگاه­های غیررسمی شهری در کلانشهر اهواز، نشریه هویت شهر، سال اول، شماره 1.
[24]. غمامی، م. اطهاری­کمال،ا، (۱۳۸۶)، مدیریت یکپارچه و حل مسأله اسکان غیررسمی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
[25]. دهقان ،ن. فهیمی زاده ،ح، (۱۳۸۸)، تشکیل نهاد اجتماعی محله گام نخست در تحقق اهداف توانمندسازی بافت­های غیررسمی، فصلنامه هفت شهر، شماره ۳۰ -۲۹.
[26]. UN-HABITAT (2004), The Challenge of Slums: Global Report on Human Settlements, London: Earthscan, 310 pp.
[27]. UN-HABITAT (2003), Case Studies for the Global Report on Human Settlements, Urban Slums Reports, understanding slums, University College, London. Development Planning Unit.; United Nations Human Settlements Programme.
[28]. پیران،پ، (۱۳۸۷)، ‌از اسکان غیر رسمی تا اسکان نایابی(در جست و جوی راه حل)، فصلنامه هفت شهر، شماره ۲۳-۲۴.  
[29]. Delladetsima, P. M, (2006), The Emerging Property Development Pattern in Greece and its Impact on Spatial Development, European Urban and Regional Studies, vol 13(3): pp 245–27.
[30]. Kellett, P, (2011), Contemporary vernaculars: Informal housing processes and vernacular theory, ISVS e-Journal, vol 2(1), pp 1-11.
[31]. Nassar, D. M. Elsayed, H. G, (2017), From informal settlements to sustainable communities, Alexandria Engineering Journal, Volume 57, Issue 4, Pages 2367-2376.
[32]. شیعه، ا. حبیبی، ک. کمالی­نسب،ح، (۱۳۹۰)، فرایند شکل گیری و گسترش سکونتگاه های غیررسمی نمونه موردی - محله سهرابیه کرج، مسکن و محیط روستا، شمارة 99
[3۳].محمودی پاتی، ف. محمدپور عمران، م، (۱۳۸۷)، سیاست های مدیری زمین شهری - راهکارهایی در جهت دستیابی اقشار کم درآمد به زمین شهری، چاپ اول، انتشارات شهیدی، تهران.
[3۴]. پیران،پ،‌ (۱۳۸۸)، از اسکان غیر رسمی تا اسکان نایابی (در جست و جوی راه حل)، فصلنامه هفت شهر، شماره ۲۹-۳۰.
[35]. Dovey,k ,(2013), Informalising Architecture: The Challenge of Informal Settlements, Architectural Design , pp 82-89.
[36]. Minnery, J. Argo, T. Winarso, H. Hau, D. Veneracion, C. Forbes, D. Childs, I, (2013), Slum upgrading and urban governance: Case studies in three South East Asian cities, Habitat International, vol 39, pp162-169.
[37]. بیات، س. نظریان،ا، (۱۳۹۰)، بررسی نقش مهاجرت های درون استانی در گسترش سکونتگاه‌های خودرو کلان شهر تهران(مطالعه موردی اسلامشهر)، فصلنامه جغـرافیا،  دوره 4، شماره 18.
[38]. Awadalla, H, (2013), Health effect of slums: A consequence of urbanization, Scholarly Journal of Medicine, Vol. 3(1) pp. 7-14.
[39]. خراسانی مقدم،ص. مظفر،ف. حسینی،ب، (۱۳۹۷)، شاخص های سرمایه اجتماعی موثر بر رضایتمندی ساکنان سکونتگاه­های غیر رسمی (مطالعه ی موردی:محله ی فرحزاد شمالی، تهران)، مدیریت سرمایه اجتماعی، دوره­ی ۵، شماره۲.
[40]. Mahabir, r. Crooks, a. Croitoru, a. Agouris, P, (2016), The study of slums as social and physical constructs: challenges and emerging research opportunities, Regional Studies, Regional Science, VOL. 3, NO. 1, pp 399–419.
[41]. برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد ،UN- HABITAT، (۱۳۹۰)، فصلنامه اقتصاد شهر، شهرداری تهران، شماره۱۰.